Τεχνητή και Επαυξημένη Νοημοσύνη: Πώς εφαρμόζονται και ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν

 «Της Εύης Κατσώλη

«Στον 21^ο αιώνα, η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και ιδιαίτερα η αυξανόμενη χρήση των ευφυών συστημάτων επικοινωνίας και αυτοματοποιημένης επεξεργασίας μεγάλων σε όγκο δεδομένων, διαμορφώνουν μια νέα δυναμική πραγματικότητα. Ως εκ τούτου, δεκάδες βασικά σύνολα αλγόριθμων διεκπεραιώνουν τις καθημερινές μας λειτουργίες, οι οποίες εκτείνονται από την ευρεία χρήση των μηχανών αναζήτησης, την ασφαλή κρυπτογράφηση και ανταλλαγή κλειδιών, αλλά και τους κώδικες αυτόματης διόρθωσης σφαλμάτων, αναγνώρισης προτύπων, συμπίεσης δεδομένων, δρομολόγησης και συνέπειας δεδομένων στις online ενημερώσεις έως και τις ψηφιακές υπογραφές» τονίζει ο κ. Γκατζιάς και συνεχίζει:Πέρα όμως από τις καθημερινές μας δραστηριότητες, οι αλγόριθμοι φαίνεται να επηρεάζουν σημαντικά τη δομή των θεσμών και την οργάνωση του κοινωνικού συστήματος. Αρκετοί ερευνητές τεκμηριώνουν την άποψη πως παίζουν βασικό ρόλο τόσο στον τρόπο λειτουργίας του χρηματιστηριακού τομέα -από τη διαδικασία διαπραγμάτευσης των κεφαλαίων, έως τον τρόπο που οι οργανισμοί αξιολογούν και ταξινομούν τους κίνδυνους των πελατών τους- όσο και στη διαμόρφωση των συνταξιοδοτικών προγραμμάτων. Άλλοι πάλι μελετητές αναλύουν τους τρόπους με τους οποίους χρησιμοποιούνται οι αλγόριθμοι για την αξιολόγηση των κίνδυνων ασφάλειας στον «πόλεμο» κατά της τρομοκρατίας, στην εξάπλωση μιας επιδημίας και άλλοι περιγράφουν τους τρόπους με τους οποίους πρωτοστατούν στην παραγωγή ψηφιακού περιεχομένου και στη διαμεσολάβηση των σχέσεων μεταξύ δημοσιογράφων, κοινού/τηλεθεατών, ειδησεογραφικών πρακτορείων και προϊόντων πολυμέσων».

Τεχνητή Νοημοσύνη και Επαυξημένη Νοημοσύνη

«Η Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence – AI) είναι ένα ταχέως αναπτυσσόμενο τεχνολογικό φαινόμενο που οι οργανισμοί και οι βιομηχανίες, επιθυμούν να εκμεταλλευτούν για να μειώσουν τα κόστη και να αυξήσουν τα κέρδη αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητάς τους.

Σε μακροεπίπεδο, αρκετοί μελετητές υποστηρίζουν την άποψη ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι ικανή να αντικαταστήσει το ανθρώπινο δυναμικό αναλαμβάνοντας έξυπνες εργασίες που κάποτε απαιτούσαν την ανθρώπινη ευφυΐα και την εξειδικευμένη ευστροφία. Από την άλλη μεριά αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν την άποψη ότι  αντί η τεχνητή νοημοσύνη να αντικαταστήσει το ανθρώπινο μυαλό, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να συμβάλει σε μια Επαυξημένη Νοημοσύνη (Intelligence Augmentation –IA) που αυτή με την σειρά της διαμορφώνει τη συλλογική ευστροφία στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Είναι επομένως σημαντικό να προσεγγίσουμε τις έννοιες της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) και της Επαυξημένης Νοημοσύνης (ΙΑ) μέσα από το παρακάτω ερώτημα:

οι άνθρωποι υπηρετούν τις μηχανές; ή οι μηχανές υπηρετούν τους ανθρώπους;

Η απαιτούμενη χρησιμοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στις καθημερινές μας δραστηριότητες, σημαίνει ότι μπορούν να γίνουν προβλέψεις, και ταξινομήσεις και να ληφθούν αποφάσεις για τους ανθρώπους από αλγοριθμικά μοντέλα που εκπαιδεύονται μέσω της μηχανικής μάθησης και της διαχρονικής σύγκρισης μεγάλων βάσεων δεδομένων. Η συζήτηση για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) και την Επαυξημένη Νοημοσύνη (ΙΑ) ακαδημαϊκά υπάρχει περισσότερο από μισό αιώνα» αναφέρει ο κ. Γκατζιάς.

Οι υποστηρικτές και οι εφαρμογές στην καθημερινότητα – Παραδείγματα

Ο κ. Γκατζιάς τονίζει ότι «οι υποστηρικτές της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) υιοθετούν την άποψη ότι το μέλλον είναι τα αυτόνομα συστήματα που μπορούν να διδαχτούν, να μιμηθούν και να αναπαράγουν τις γνωστικές λειτουργίες ενός ανθρώπου, όπως είναι η μάθηση, ο σχεδιασμός και η δημιουργικότητα. Οι μηχανές μπορούν να «κατανοούν» το περιβάλλον τους, να «επιλύουν» προβλήματα, και να «δρουν» προς την επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου.  Τα αλγοριθμικά αυτά συστήματα μπορούν τώρα να προσαρμόσουν την συμπεριφορά τους μέσα από τις εισροές τους -τα δεδομένα, αναλύοντας τις συνέπειες προηγουμένων δράσεων, μέσω της τεχνολογίας μάθησης που διαθέτουν, και με αυτονομία να επιλύσουν προβλήματα σε βαθμό λήψης απόφασης. Από την άλλη πλευρά οι υποστηρικτές της Επαυξημένης Νοημοσύνης (ΙΑ) θεωρούν ότι η τεχνολογία πληροφοριακών συστημάτων μπορεί να συμπληρώσει και να υποστηρίξει την ανθρώπινη σκέψη, την ανάλυση και τον σχεδιασμό με την προϋπόθεση ότι επίκεντρο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου -υπολογιστή είναι μόνο ο άνθρωπος. Επομένως, θεωρούν ότι η επαυξημένη νοημοσύνη αναδεικνύει τις συνεχείς επιδράσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην επέκταση της ανθρώπινης δημιουργικότητας.

Οι παραπάνω προσεγγίσεις αποτελούν τις δύο όψεις του νομίσματος, αφού οι υποκείμενες τεχνολογίες τους είναι ίδιες, αλλά οι στόχοι και οι εφαρμογές τους είναι θεμελιωδώς διαφορετικοί. Συνεπώς, η τεχνητή νοημοσύνη ως αυτόνομο σύστημα μπορεί να διδαχθεί, να μιμηθεί και να αντικαταστήσει τις ανθρώπινες γνωστικές λειτουργίες και απλά τα μηχανήματα αντικαθιστούν πλήρως την ανθρώπινη παρέμβαση και αλληλεπίδραση. Από την άλλη πλευρά, η επαυξημένη νοημοσύνη παίζει περισσότερο βοηθητικό ρόλο αξιοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη για να ενισχύσει την ανθρώπινη, αντί να την αντικαταστήσει.

Για παράδειγμα, ένα σύστημα υποβοήθησης αποφυγής σύγκρουσης στο αυτοκίνητο, μπορεί να μας βοηθήσει να μειώσουμε τον κίνδυνο να εκτραπεί από τη λωρίδα του ακούσια ή/και να συγκρουστεί με άλλο όχημα ή αντικείμενο, κατευθύνοντας ενεργά το αυτοκίνητο ξανά στη λωρίδα του ή/και διορθώνοντας την πορεία του. Στην περίπτωση αυτή αναφερόμαστε στην έννοια της τεχνητής νοημοσύνης από την πλευρά της επαυξημένης νοημοσύνης.

Στην περίπτωση ενός αυτο-οδηγούμενου αυτοκινήτου, όπως αυτό της εταιρείας Waymo του ομίλου Alphabet, αναφερόμαστε στην τεχνητή νοημοσύνη χωρίς τη συμμέτοχή του οδηγού. Αντίστοιχα στο Μετρό της Αθήνας η γραμμή 4 που κατασκευάζεται τώρα, προβλέπεται κίνηση χωρίς μηχανοδηγούς, ενώ οι υπάρχουσες υφιστάμενες γραμμές του, κινούνται με μηχανοδηγούς. Και στις δύο περιπτώσεις εφαρμόζονται ευφυείς τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης με ή χωρίς οδηγούς».

Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν και σε ποιους τομείς

«Στον ακαδημαϊκό και επιχειρηματικό κόσμο ακούγονται όλο και περισσότερο απόψεις που υποστηρίζουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη και ο αναδυόμενος ψηφιακός μετασχηματισμός θα δημιουργήσουν σοβαρές κοινωνικές αναταράξεις και γι’ αυτό θα πρέπει να προνοήσουμε και να δημιουργήσουμε κοινωνικά δίχτυα ασφαλείας που θα μας αποτρέψουν από ανεξέλεγκτες καταστάσεις» αναφέρει ο κ. Γκατζιάς και προσθέτει:

«Για παράδειγμα, ο επιχειρηματίας Elon Reeve Musk επικεφαλής της διαστημικής εταιρείας SpaceX, της Tesla Inc, της Neuralink κ.α. ισχυρίστηκε ότι η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί «θεμελιώδη κίνδυνο για τον ανθρώπινο πολιτισμό». Υποστήριξε ότι θα πρέπει να διαμορφώσουμε ισχυρότερη ρυθμιστική εποπτεία και πιο υπεύθυνη έρευνα για τον μετριασμό των μειονεκτημάτων της τεχνητής νοημοσύνης. Ομοίως ο φυσικός Stephen Hawking έχει προειδοποιήσει ότι μόλις δημιουργηθεί μια αρκετά προηγμένη τεχνητή νοημοσύνη που θα ξεπεράσει κατά πολύ τις ανθρώπινες δυνατότητες, ένα φαινόμενο που χαρακτήρισε ως μοναδικότητα θα μπορούσε να αποτελέσει υπαρξιακή απειλή για την ανθρώπινη φυλή.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν τις ζωές όλων μας μετασχηματίζοντας τον κοινωνικό ιστό τόσο στο οικονομικό και εργασιακό μας περιβάλλον, όσο και στην αλληλεπίδραση μας με τους άλλους, αλλά και στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς μας. Για παράδειγμα, το Amazon Go είναι μια αλυσίδα ψιλικατζίδικων -παντοπωλείων στις ΗΠΑ και αντίστοιχα το Amazon Fresh στο Λονδίνο χωρίς ταμεία.  Αυτά τα καταστήματα χρησιμοποιούν τις ίδιες τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης όπως συστήματα αυτόνομης οδήγησης, υπολογιστικής όρασης, sensor fusion (ανάλυσης αισθητήρων) και βαθιάς μάθησης. Έτσι η νέα τεχνολογία δεν αλλάζει απλά τις συνήθειές μας: «ψώνια χωρίς ουρά, ταμεία και μετρητά»  αλλά καταργεί δουλειές όπως την ειδικότητα του ταμία, του υπαλλήλου και μεταβάλλει, αν δεν αποδυναμώνει την ίδια τη φύση της μισθωτής εργασίας».

Ο κ. Γκατζιάς προσθέτει ότι «αντίστοιχες τεχνολογίες εξατομίκευσης όπως, οι εικονικοί βοηθοί, οι μηχανές αναζήτησης, τα συστήματα αναγνώρισης προσώπων, τα κοινωνικά δίκτυα (social media) αλλά και η ευκολία που προσφέρει η φορητότητα μέσω των έξυπνων κινητών τηλεφώνων, μεταβάλλουν και μετασχηματίζουν τις κοινωνικές συναναστροφές μας. Αρκετοί μελετητές υποστηρίζουν ότι οι συναναστροφές μας γίνονται περισσότερο επιφανειακές, καθοδηγούμενες και επηρεαζόμενες από του αλγόριθμους των συστάσεων, αλλά εφήμερες και λιγότερο δυνατές. Ακόμη και τα συναισθήματα μεταφέρονται μέσα από τα εικονίδια των emotions.

Επίσης, οι υφιστάμενες τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης μέσω του διαδικτύου όπως η μηχανές αναζήτησης, οι ψηφιακές αγορές και το μάρκετινγκ, οι αυτόματες μεταφράσεις επηρεάζουν και καθοδηγούν τον τρόπο σκέψης και αντίληψής μας. Για παράδειγμα,  ο αλγόριθμος σύστασης ταινιών του Flixnet αφού πρώτα μας «γνωρίσει», σε μια συνέχη σχέση αλληλεπίδρασης που έχει μαζί μας μάς προτείνει ανάλογα με τις προτιμήσεις μας από μια μεγάλη βιβλιοθήκη ποιες κινηματογραφικές ταινίες θα δούμε. Και φυσικά το ερώτημα εδώ είναι «μαθαίνει τις προτιμήσεις μας ο αλγόριθμος ή μήπως εμείς αποδεχόμαστε τις επιλογές του;»

Τελειώνοντας μπορούμε να πούμε ότι οι νέες τεχνολογίες διαμορφώνουν, επηρεάζουν και αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο επηρεάζοντας τις συμπεριφορές μας. Υπό αυτή την έννοια είναι βαθιά επιλεκτικοί, καθώς παρεμβαίνουν και επηρεάζουν τα πράγματα. Μερικοί μελετητές θεωρούν, ότι ενώ οι δημιουργοί των αλγοριθμικών συστημάτων διατυμπανίζουν ότι ουσιαστικά αντικαθιστούν, εξαλείφουν ή μειώνουν τον ρολό των μεροληπτών ή αυτοαποκαλούμενων διαμεσολαβητών και αφαιρούν την υποκειμενικότητα στα συστήματα λήψης αποφάσεων, τα υπολογιστικά συστήματα φαίνεται ότι συχνά εμβαθύνουν, επιταχύνουν και εξατομικεύουν τις παραδοσιακές κοινωνικές παθογένειες πάρα τις μεταρρυθμίζουν και τις θεραπεύουν».

Σύμφωνα με τον ίδιο, «μακριά από την ουδέτερη φύση τους, οι αλγόριθμοι διαμορφώνουν και εφαρμόζουν καθεστώτα εξουσίας και γνώσης. Πολλές φορές μάλιστα χρησιμοποιούνται και ως «δούρειος ίππος», για να κατευθύνουν και να εδραιώσουν τακτικές και πολιτικές. Έτσι οι αλγόριθμοι διεκδικούν και εκφράζουν κάποια ισχύ αλγοριθμικής εξουσίας ή διακυβέρνησης. Σ’ αυτή τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται, οι πολίτες και τα αρμόδια όργανα θα πρέπει να παρεμβαίνουν ρυθμιστικά, να θεσπίζουν συνταγματικούς και κανονιστικούς κανόνες που θα αποτρέπουν και θα προστατεύουν την κοινωνία από τέτοιες αυθαιρεσίες τόσο στο πραγματικό όσο και στο εικονικό περιβάλλον».