Τεχνολογία 2019: Τάσεις και αναθεωρήσεις

Του Νίκου Κυριακίδη

Φτάσαμε λοιπόν στο κρίσιμο σταυροδρόμι. Ο κόσμος μας δεν είναι πια αυτός που γνωρίζαμε και που είχαμε συνηθίσει. Πέρα απ’ τις «εκ γενετής» ατέλειές του, τις αδυναμίες και τα μειονεκτήματά του που μας κληροδότησε η διαρκώς μεταβαλλόμενη δομή του καθώς προσαρμόστηκε απ’ τη φεουδαρχία στη βιομηχανική εποχή καθιερώνοντας την κεφαλαιοκρατία, την υπεραξία, τη μισθωτή εργασία, τους ταξικούς διαχωρισμούς, βρισκόμαστε σήμερα αντιμέτωποι με μια εντελώς νέα «εκδοχή» του: Έναν κόσμο εξαρτώμενο -και εξαρτημένο- απ’ την τεχνολογία.

Όχι απλώς στη βάση μιας συγκυριακής δευτερεύουσας σημασίας σχέσης, αλλά σε μια ζωτικής φύσης, σχεδόν αναντικατάστατη μαζικοποίηση- στην πρόσβαση και τη χρήση τεχνολογίας- που καταλήγει ενίοτε σε φαινόμενα μαζικού ντελίριο. Άλλωστε, όπως έχουν επισημάνει οι τεχνολόγοι, οι άνθρωποι έχουμε την τάση να εθιζόμαστε με τα πράγματα που δημιουργούμε.

Ίσως δεν έχει υπάρξει ιστορικό προηγούμενο τέτοιας μορφής και έκτασης όσμωσης του ανθρώπινου είδους με υλοποιήσεις υλισμικού και λογισμικού, με μηχανές και αλγόριθμους, με απτή και άυλη τεχνολογία. Τεχνολογία της πληροφορίας, της διαμοίρασης, της διαδραστικής επικοινωνίας, των κοινωνικών δικτύων, των αυτόνομων συσκευών, της Τεχνητής Νοημοσύνης, της αυτοματοποίησης, αλλά και τεχνολογία των παρεμβάσεων στη βιόσφαιρα, τεχνολογία στην υπηρεσία της γενετικής μηχανικής, της κυτταρικής τροποποίησης, της ευγονικής, των εξελιγμένων ειδών.

Ωστόσο, το βασικό ερώτημα παραμένει και παραμένει αναπάντητο, και γι’ αυτό γίνεται ολοένα πιο πιεστικό: Θα απελευθερώσει η τεχνολογία τον κόσμο; Θα σπάσει τα δεσμά των συμβάσεων πάνω στις οποίες θεμελιώθηκε και «μεγαλούργησε» το τρέχον σύστημα; Θα τον απαλλάξει από το βάρος των εξαναγκασμών; Απ’ την οικονομική και πνευματική υστέρηση; Απ’ τη φτώχεια και την προκατάληψη; Θα τον κάνει παραγωγικότερο και δημιουργικότερο; Θα του ανοίξει τον δρόμο προς ένα φωτεινότερο μέλλον; Ή θα γίνει το σκοτεινό στοιχείο που θα τον καθυποτάξει; Η μαύρη τρύπα που θα τον ρουφήξει; Η Λερναία Ύδρα του υποβιβασμού και της αποχαύνωσης; Θα δώσει περισσότερο και ουσιαστικότερο έλεγχο στις ζωές μας ή θα τις στερήσει ακόμα και από εκείνον τον ελάχιστον που απαιτούν οι πιο μικρές και «ανώδυνες» αποφάσεις ή επιλογές μας;

Λάθος πορεία;

Όλα τα παραπάνω ερωτήματα κινούνται βέβαια στη σφαίρα της φιλοσοφίας, ακούγονται κάπως μακρινά, είναι περισσότερο θεωρητικοί προβληματισμοί παρά πρακτικές ανησυχίες. Ωστόσο, οι τεχνολογίες της δια-σύνδεσης και των αλληλεπιδράσεων που διευκολύνουν τις κοινωνικο-πολιτικές και ιδεολογικές «ομογενοποιήσεις», τις ομαδοποιήσεις και κατηγοριοποιήσεις, τη μονοκατευθυντικότητα ατόμων και κοινοτήτων, οι πλατφόρμες δια-μοίρασης περιεχομένου και μηνυμάτων, τα πληροφορικά «κανάλια» μαζικής επιρροής και διαμόρφωσης γνώμης που σε μεγάλο βαθμό λειτουργούν σήμερα ως υποκατάστατα της ανοιχτής, συλλογικής δράσης και του δημόσιου χώρου, αναπτύσσονται και γιγαντώνονται. Και ταυτόχρονα -και παραδόξως- είναι οι κύριοι υπεύθυνοι της συνταρακτικής αντιστροφής της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων από εξ αντικειμένου ιδιωτική σε εξ ορισμού δημόσια. Το ατομικό στάτους μας, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό, προσωπικό, είναι σήμερα δημόσιο από προεπιλογή και ιδιωτικό κατ’ επιλογή. Πρέπει να κάνουμε αλλαγές στις «ρυθμίσεις απορρήτου» για να το κρατήσουμε, όσο μας επιτρέπεται κι όσο μπορούμε, ιδιωτικό.

Κι απ’ την άλλη, όλη αυτή η τεχνολογία για προσωπική και επαγγελματική χρήση, που έχει γίνει ένα ακόμη εμπορικό αγαθό ισχυρής ζήτησης, τι επίδραση έχει στην κοινωνική φύση μας; Η νεωτερική τάση τού να είμαστε διαρκώς on line κινδυνεύει πράγματι, όπως λέγεται, να μετατραπεί σ΄ ένα είδος ανεξέλεγκτου καταναγκασμού ή, με άγνωστες ακόμα συνέπειες, εθισμού; Ορισμένοι τεχνο-σκεπτικιστές -κι όχι τεχνοφοβικοί- προσπαθούν να μάς δείξουν πού βρίσκεται το λάθος. Έχουμε ενσωματώσει, λένε, στην καθημερινή ρουτίνα μας όλες εκείνες τις υποχρεώσεις χρόνου και χώρου που απορρέουν από την on line ζωή μας και δεν έχουμε πια ιδέα του πώς να απαλλαγούμε απ’ αυτές. Αν δεν καταβάλουμε ηράκλεια προσπάθεια για να παραμείνουμε ισορροπημένοι μέσα στη χαοτική ανισορροπία αυτής της αφύσικης κατάστασης, καταλήγουμε κατακερματισμένοι και δυστυχισμένοι. Υπακούοντας στις επιταγές της τεχνολογίας είμαστε πια αναγκασμένοι να ξοδεύουμε καθημερινά ώρες για να διορθώνουμε και να επιδιορθώνουμε κενά ασφαλείας, να ελέγχουμε και να απαντάμε σε μια ασταμάτητη ροή μηνυμάτων, e-mails, sms, tweets, να ανησυχούμε μήπως πέσουμε θύματα κάποιας νέας απάτης ή παραπλάνησης, να αναβαθμίζουμε συνεχώς τα πάντα και παράλληλα να πρέπει να θυμόμαστε έναν μεγάλο αριθμό κωδικών πρόσβασης αλλά και τις απαντήσεις μιας σειράς αφελών προσωπικών ερωτήσεων ασφαλείας όπως π.χ. το όνομα του συμμαθητή μας που δεν χωνεύαμε στην τετάρτη δημοτικού. Προφανώς βρισκόμαστε σε λάθος πορεία.

Νέες τάσεις

Κι όμως το 2019 δεν αποτελεί εξαίρεση στην επικρατούσα τάση για ακόμη πιο νέες και πιο δυναμικές... τάσεις στο πεδίο της τεχνολογίας. Blockchain, edge computing, «επαυξημένη ανάλυση», «πλατφορμοποίηση», ασύρματα δίκτυα 5G, είναι μερικές από τις επερχόμενες, δυναμικά αναπτυσσόμενες τεχνολογίες που κεντρίζουν το ενδιαφέρον και αλλάζουν τα δεδομένα στο οικονομικό τερέν προσελκύοντας κεφάλαιο αλλά και δημιουργώντας ανθρώπινο κεφάλαιο.

Μπορεί να έχουμε ταυτίσει την έννοια του blockchain με το bitcoin και τα κρυπτονομίσματα γενικότερα, ωστόσο η βασισμένη στην ασφάλεια αυτή τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πολλές διαφορετικές εφαρμογές. Η βασική ιδέα της δημιουργίας μιας «αλυσίδας» δεδομένων, στην οποία μπορούν μόνον να προστεθούν νέα δεδομένα, ενώ τα υπάρχοντα δεν μπορούν να «αφαιρεθούν» ούτε να αλλαχτούν ή να τροποποιηθούν, εφαρμόζεται ήδη σε τομείς όπως η προστασία προσωπικών ιατρικών δεδομένων, η δραστική βελτίωση της αποδοτικότητας των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού αλλά και η προστασία περιουσιακών στοιχείων όπως τα ακίνητα και τα έργα τέχνης. Καθώς η χρήση της επεκτείνεται, αυξάνεται σταθερά και η ζήτηση για εξειδικευμένους επαγγελματίες. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, η δημιουργία «αλυσίδων» blockchain είναι σήμερα η δεύτερη ταχύτερα αναπτυσσόμενη αγορά εργασίας στον κλάδο της πληροφορικής, με 14 νέες θέσεις εργασίας να δημιουργούνται για κάθε νέο προγραμματισμό. Οι μέσες ετήσιες απολαβές ενός προγραμματιστή «αλυσίδας» blockcain είναι σήμερα περίπου 114.000 ευρώ.

Το edge computing είναι η διάδοχη τεχνολογία του cloud computing, που βεβαίως συνεχίζει να αναπτύσσεται αλλά βρίσκεται πλέον κοντά στο σημείο εξάντλησης των δυνατοτήτων του καθώς ο όγκος των δεδομένων αυξάνεται ραγδαία. Το edge computing έχει σχεδιαστεί για να παρακάμπτει την καθυστέρηση ανταπόκρισης του cloud computing και για να «μεταφέρει» τα δεδομένα σε ένα κέντρο επεξεργασίας στην «άκρη» του δικτύου (edge), πιο κοντά δηλαδή στο σημείο όπου χρειάζονται προκειμένου να γίνει η υπολογιστική διαδικασία. Η τεχνολογία αυτή αναμένεται να αναπτυχθεί ταχύτατα τα επόμενα χρόνια καθώς θα αυξάνεται η χρήση καταναλωτικών και άλλων συσκευών με δυνατότητα διασύνδεσης στο Ίντερνετ. Μέχρι το 2022 το edge computing υπολογίζεται ότι θα αντιπροσωπεύει μερίδιο αξίας 6,72 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην παγκόσμια αγορά πληροφορικής.

Η «επαυξημένη ανάλυση» (augmented analytics) είναι επίσης το επόμενο εξελιγμένο στάδιο στον κρίσιμο τομέα της ανάλυσης δεδομένων, θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα είδος «τεχνητής διορατικότητας». Η άντληση πολύτιμων πληροφοριών για πολλές παραμέτρους της λειτουργίας μιας οντότητας μέσα από την πλημμυρίδα των δεδομένων παραμένει μεγάλη πρόκληση, ειδικά για τις επιχειρήσεις. «Αποκωδικοποιώντας» εις βάθος τα διαθέσιμα δεδομένα, η «επαυξημένη ανάλυση» μπορεί να αποσαφηνίσει τις άμεσες ενέργειες που πρέπει να ενσωματωθούν στο μοντέλο λειτουργίας μιας επιχείρησης ώστε να αντιμετωπιστούν ζητήματα όπως η μείωση εσόδων, η συρρίκνωση πωλήσεων ή λάθη στο μάρκετινγκ.

Σημείο αφετηρίας

Μια ακόμη τάση που οι τεχνολόγοι διαβλέπουν να επικρατεί στο άμεσο μέλλον είναι και η «πλατφορμοποίηση» (platform-itization) πολλών εκ των παραπάνω αναδυόμενων τεχνολογιών. Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι μεγάλες «μονολιθικού τύπου» εφαρμογές λογισμικού που εξακολουθούν να κυριαρχούν σε πολλές μεγάλες επιχειρήσεις θα αντικατασταθούν σταδιακά από αρχιτεκτονικές πολύ πιο ευέλικτες, παραμετροποιημένες και φυσικά διαθέσιμες διαδικτυακά. Έτσι, πολύ πιθανόν, το blockchain να προσφέρεται μελλοντικά ως διαδικτυακή υπηρεσία όπως και η «επαυξημένη ανάλυση» μαζί με άλλες παρόμοιες τεχνολογίες. Ωστόσο, όλα αυτά σε συνδυασμό με την αποκαλούμενη «έκρηξη των δεδομένων», τον πολλαπλασιασμό των διασυνδεδεμένων συσκευών, την αύξηση των χρηστών και την ενσωμάτωση των «έξυπνων εφαρμογών» στο διαστελλόμενο ψηφιακό οικοσύστημά μας, απαιτούν αν μη τι άλλο ταχύτερη επικοινωνία. Εδώ είναι που υπεισέρχεται ως καθοριστικός παράγοντας η ανάπτυξη των ασύρματων δικτύων πέμπτης γενιάς. Για πολλούς, πίσω από τον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ-Κίνας κρύβεται ακριβώς αυτός ο σκληρός ανταγωνισμός για παγκόσμια κυριαρχία στον τομέα των δικτύων 5G.

Μέσα στον κυκεώνα των αλλαγών και των νέων τάσεων, των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων, των μεριδίων αγοράς και των «μεγάλων προοπτικών», ίσως ακούγονται «γραφικές» οι φωνές που μας καλούν να αναθεωρήσουμε τη στάση μας απέναντι στην τεχνολογία και να ξανακοιτάξουμε τις πραγματικές μας ανάγκες.

Πρέπει να αλλάξουμε το «σετάρισμα» του μυαλού μας, λέει χαρακτηριστικά ο Ντον Νόρμαν, διευθυντής του Design Lab του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας. Αντί να παραμείνουμε τεχνο-κεντρικοί, πρέπει να ξαναγίνουμε ανθρωποκεντρικοί. Αντί να έχουμε ως σημείο αφετηρίας την τεχνολογία και την επιδίωξη να καταστήσουμε ευκολότερη την κατανόηση και τη χρήση της, ας ξεκινήσουμε με τις ανθρώπινες ικανότητες και ας χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να τις διευρύνουμε και να τις επεκτείνουμε. Είναι ανάγκη να επιστρέψουμε στο βασικό ζητούμενο του ανθρωποκεντρικού σχεδιασμού: τη λύση θεμελιωδών προβλημάτων της ανθρώπινης ζωής. Για να το πετύχουμε, το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε όλες εκείνες τις ανεπαίσθητες προκαταλήψεις που μας οδήγησαν στην τρέχουσα τεχνο-κρατούμενη κατάσταση στον ατομικό μικρόκοσμο και στον συλλογικό μακρόκοσμο. Το δεύτερο είναι να αντιστρέψουμε τις προτεραιότητές μας. Ίσως κάπου στο ενδιάμεσο καταφέρουμε να κάνουμε την τεχνολογία να δουλέψει πραγματικά για μας, για όλους μας.